Zgodnie z obowiązującymi przepisami w prawie polskim w przypadku prowadzenia gospodarstwa rolnego podatnikiem VAT może być jeden ze współwłaścicieli gospodarstwa rolnego. Stąd też, jeżeli gospodarstwo prowadzą np. małżonkowie i opodatkują działalność VAT na zasadach ogólnych, to oznacza, że w ramach jednego gospodarstwa nie mogą prowadzić dwóch odrębnych działalności opodatkowanych VAT.

Z dotychczasowego orzecznictwa i działań organów podatkowych wynikało bowiem, że osoby prowadzące to samo gospodarstwo rolne stanowią jednego podatnika VAT. Dlatego też wyrok z 24 marca 2022 r., w którym Trybunał Sprawiedliwości wprost wskazał, że rolnicy prowadzący wspólnie gospodarstwo rolne mogą być uznani za odrębnych podatników dla potrzeb podatku VAT, ma przełomowe znaczenie. Oznacza on bowiem, że w jednym gospodarstwie może być dwóch podatników VAT.

Czy rolnicy wspólnie prowadzący gospodarstwo to odrębni podatnicy VAT?

Trybunał Sprawiedliwości UE w polskiej sprawie C-697/20 odpowiadał na pytanie: „Czy rolnicy wspólnie prowadzący gospodarstwo rolne mogą być uznani za odrębnych podatników podatku VAT?”. W rozpoznawanej sprawie Trybunał odniósł się nie tylko do podstawowego pytania, które od dłuższego czasu było już przedmiotem sporu między podatnikami a organami podatkowymi, ale też biorąc pod uwagę stan faktyczny przedstawiony w sprawie, orzekł, czy wybór przez jednego z małżonków wspólnie prowadzących gospodarstwo rolne ogólnych zasad opodatkowania VAT powoduje automatycznie utratę statusu podatnika ryczałtowego przez drugiego z nich.

Sprawa, w której zostało wydane rozstrzygnięcie przez TSUE, dotyczy podatniczki z Polski, która razem z mężem, w ramach małżeńskiej wspólności, prowadziła gospodarstwo rolne. Podatniczka prowadziła hodowlę kurcząt rzeźnych w dwóch z sześciu kurników objętych gospodarstwem posiadanym wspólnie z mężem. Rolniczka złożyła zgłoszenie rejestracyjne VAT, rezygnując ze statusu rolnika ryczałtowego, jaki dotąd posiadała. Jej małżonek, który w czterech pozostałych kurnikach też prowadził hodowlę kurcząt rzeźnych i posiadał status rolnika ryczałtowego, wstrzymał się od podjęcia takich działań. Organy podatkowe, a w ślad za nimi Wojewódzki Sąd Administracyjny uznały, że w sytuacji, w której w ramach wspólnego gospodarstwa rolnego małżonkowie pozostający w ustawowym ustroju wspólności majątkowej prowadzą działalność rolniczą tego samego rodzaju, tylko jedno z nich może być podatnikiem VAT.

Dla organów podatkowych i Sądu nie miała znaczenia okoliczność, że w rozpatrywanym wypadku mąż i żona prowadzili działalność w różnych kurnikach objętych danym gospodarstwem rolnym. Dodatkowo zdaniem organów rejestracja żony jako płatnika VAT musi powodować utratę statusu podatnika ryczałtowego przez jej małżonka w stosunku do prowadzonej przez niego działalności rolniczej1.

W takim stanie rzeczy Trybunał rozstrzygał, czy art. 9, 295 i 296 Dyrektywy 112 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie praktyce państwa członkowskiego, która wyklucza możliwość uznania małżonków prowadzących działalność rolniczą w ramach jednego gospodarstwa przy wykorzystaniu majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową za odrębnych podatników VAT, także w tym przypadku, gdy możliwe jest wyodrębnienie majątku, który każde z małżonków wykorzystuje na potrzeby własnej działalności, co w konsekwencji prowadzi do tego, że wybór przez jedno z małżonków opodatkowania prowadzonej przez nie działalności na zasadach ogólnych VAT powoduje utratę przez drugie z nich statusu rolnika ryczałtowego2.

Samodzielna działalność

Odpowiadając na powyższe pytania, Trybunał nie miał wątpliwości, że przepisy wspólnotowe pozwalają uznać za odrębnych podatników VAT małżonków prowadzących działalność rolniczą w ramach jednego gospodarstwa przy wykorzystaniu majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową za odrębnych podatników podatku od wartości dodanej (VAT), w przypadku, gdy każde z tych małżonków prowadzi działalność gospodarczą w sposób samodzielny. Warunkiem jest zatem to, że działalność jest prowadzona w sposób samodzielny, to znaczy: dana osoba działa we własnym imieniu, na własny rachunek i na własną odpowiedzialność oraz sama ponosi ryzyko gospodarcze związane z prowadzeniem swojej działalności.

Opierając się na powyższym, TSUE wskazał, że osoby prowadzące wspólnie gospodarstwo rolne mogą być uznane za odrębnych podatników na potrzeby podatku VAT pod warunkiem, że spełnione są przesłanki wynikające z przepisu art. 9 Dyrektywy 112, tj. działalność jest zasadniczo uznawana za „gospodarczą”, jeżeli ma charakter stały i jest wykonywana w zamian za wynagrodzenie otrzymywane przez osobę, która ją wykonuje.

Odrębne firmy

Odnosząc się do stanu faktycznego sprawy, Trybunał uznał, że: „z przepisów (...) nie można wywieść, że państwo członkowskie może w przypadku działalności prowadzonej w ramach gospodarstwa rolnego ograniczyć możliwość zarejestrowania się przez daną osobę w charakterze podatnika VAT z tego tylko powodu, że jej małżonek wykorzystuje to samo gospodarstwo na potrzeby swojej własnej działalności podlegającej opodatkowaniu VAT”. A zatem TSUE potwierdził, że faktycznie prowadzący odrębne „firmy” małżonkowie, którzy rozliczają się na zasadach ogólnych, nie powinni być pozbawiani możliwości „samodecydowania” o swoim statusie podatkowym jako podatnicy VAT w związku z prowadzeniem działalności rolniczej w ramach jednego gospodarstwa.

Drugą kwestią rozstrzyganą w sprawie było, czy jedno z małżonków może zachować prawo do rozliczania ryczałtowego VAT w sytuacji, gdy drugie z nich rozliczać się ma na zasadach ogólnych. W tym zakresie Trybunał zaznaczył, że państwa członkowskie mogą zastosować w odniesieniu do rolników, w przypadku których opodatkowanie w szczególności na zasadach ogólnych VAT mogłoby powodować trudności, system ryczałtowy mający na celu zrekompensowanie obciążenia VAT zapłaconego od zakupów towarów i usług dokonanych przez rolników ryczałtowych. Zdaniem Trybunału specjalny system przewidziany dla rolników musi być stosowany w ścisłym powiązaniu z ideą przeciwdziałania oszustwom podatkowym. Dlatego też zaznaczono, że w danej sprawie to do organu podatkowego należy zbadanie, czy w konkretnej sytuacji utrata przez drugiego z małżonków statusu rolnika ryczałtowego jest konieczna dla przeciwdziałania nadużyciom. Chodzi o przedstawienie przez małżonków dowodów na to, że każde z nich prowadzi swoją działalność samodzielnie. Co ważne, przepisy Dyrektywy nie oponują, aby nabycie statusu podatnika VAT rozliczającego się na zasadach ogólnych skutkowało utratą przez rolnika statusu podatnika VAT ryczałtowego.

Skutki orzeczenia Trybunału

Omawiane orzeczenie ma istotne znaczenie i wpływ na sytuację podatników w Polsce. Rolnicy, powołując się na jego tezy, mogą wnioskować o nadpłaty VAT naliczonego, dokonując korekt swoich rozliczeń, żądając wznowienia postępowania podatkowego lub sądowo-administracyjnego. Co więcej, wydany przez TSUE wyrok w sprawie C-697/20 wprost daje podatnikom prowadzącym gospodarstwa rolne prawo do indywidualnego rozliczania podatku VAT, w tym do rozliczania podatku VAT naliczonego.  I co również istotne – wyrok ten oznacza, że każdy z małżonków prowadzących wspólne gospodarstwo rolne może mieć odrębną podmiotowość podatkową i nie musi uzależniać swojej sytuacji podatkowej od decyzji drugiej  strony.

Do tej pory sytuacją sporną była rejestracja kilku osób w jednym gospodarstwie, dzięki czemu rolnicy nabywali prawo do odliczenia podatku naliczonego (np. od sprzętu rolniczego finansowanego dotacjami unijnymi), gdyż orzecznictwo sądów administracyjnych wskazywało, że w przypadku prowadzenia gospodarstwa rolnego przez kilka osób tylko jedna z nich będzie uznana za podatnika podatku VAT.      

–
1 A. Wesołowska, Rolnicy wspólnie prowadzący gospodarstwa rolne a VAT. Omówienie wyroku TS z dnia 24 marca 2022 r., C-697/20 (W.G. przeciwko Dyrektorowi Izby Skarbowej w L.), LEX/el. 2022.

2 Wyrok TS z 24.03.2022 r., C-697/20, W.G. PRZECIWKO DYREKTOR IZBY SKARBOWEJ W L., LEX nr 3324165.